Anticapitalismo e xustiza climática

Esther Vivas

O cambio climático é, a día de hoxe, unha realidade innegable. O eco político, social e mediático do cumio de Copenhague, en decembro 2009, foi boa proba diso. Un cumio que mostrou a incapacidade do propio sistema capitalista de dar unha resposta crible a unha crise que el mesmo creou. O capitalismo verde apúntase á carreira do cambio climático, achegando unha serie de solucións tecnolóxicas (enerxía nuclear, captación de carbono da atmosfera para o seu almacenamento, agrocombustibles, etc.) que xerarán maiores impactos sociais e ambientais. Trátase de solucións falsas ao cambio climático que tentan esconder as causas estruturais que nos conduciron á situación actual de crise e que buscan facer negocio coa mesma, á vez que expoñen a contradición entre o cálculo curtoplacista do capital e os ritmos longos do equilibrio ecolóxico.

Neste contexto, é urxente un movemento capaz de desafiar o discurso dominante do capitalismo verde, sinalar o impacto e a responsabilidade do actual modelo de produción, distribución e consumo capitalista e vincular a ameaza climática global cos problemas sociais cotiáns. Copenhague foi até agora a maior expresión do movemento pola xustiza climática, coincidindo xustamente co décimo aniversario das mobilizacións contra a OMC en Seattle. Unha protesta que, baixo a lema “Cambiemos o sistema, non o clima”, expresa esta relación difusa entre xustiza social e climática, entre crise social e crise ecolóxica. Pero o éxito das protestas en Copenhague contrasta coa debilidade das manifestacións a nivel mundial, con algunhas excepcións como Londres.

A actual crise expón a necesidade urxente de cambiar o mundo de base e facelo desde unha perspectiva anticapitalista e ecosocialista radical. Anticapitalismo e xustiza climática son dous combates que teñen que ir estreitamente unidos. Calquera perspectiva de ruptura co actual modelo económico que non teña en conta a centralidade da crise ecolóxica está abocada ao fracaso e calquera perspectiva ecoloxista sen unha orientación anticapitalista, de ruptura co sistema actual, quedará na superficie do problema e ao final pode acabar sendo un instrumento ao servizo das políticas de mercadotecnia verde.

Frear o cambio climático implica modificar o actual modelo de produción, distribución e consumo. Os retoques superficiais e cosméticos non valen. As solucións á crise ecolóxica pasan por tocar os cimentos do actual sistema capitalista. Si queremos que o clima non cambie, é necesario cambiar o sistema. De aí, a necesidade de ter unha verdadeira perspectiva ecosocialista, ou ecocomunista como sinalaba Daniel Bensaïd nun dos seus últimos artigos.

Así mesmo, débense de combater as teses do neo-malthusianismo verde que culpabilizan aos países do Sur polas súas altas taxas de poboación e que buscan controlar o corpo das mulleres, socavando o dereito a decidir sobre o noso corpo. Loitar contra o cambio climático implica enfrontar a pobreza: a maior desigualdade social, máis vulnerabilidade climática. É necesario reconverter sectores produtivos con graves impactos sociais e ambientais (industria militar, automobilística, extractivas, etc.), creando emprego en sectores sociais e ecoloxicamente xustos como a agricultura ecolóxica, servizos públicos (sanitarios, educativos, transporte), entre outros.

Acabar co cambio climático implica apostar polo dereito dos pobos á soberanía alimentaria. O modelo agroindustrial actual (deslocalizado, intensivo, quilométrico, petrodependiente) é un dos máximos xeradores de gases de efecto invernadoiro. Apostar por unha agricultura ecolóxica, local campesiña e por uns circuítos curtos de comercialización permiten, como di A Vía Campesiña, arrefriar o planeta. Así mesmo, hai que integrar as demandas dos pobos orixinarios, o control das súas terras e bens naturais, e a súa cosmovisión e respecto á "pachamama", a “nai terra”, e a defensa do “bo vivir”. Valorizar estas achegas que expoñen un novo tipo de relación entre humanidade e natureza é clave para enfrontar o cambio climático e a mercantilización da vida e do planeta.

Desde unha perspectiva Norte-Sur, xustiza climática implica a anulación incondicional da débeda externa dos países do Sur, unha débeda ilegal e ilexítima, e reivindicar o recoñecemento dunha débeda social, histórica e ecolóxica do Norte respecto ao Sur resultado de séculos de espolio e explotación. En casos de catástrofe, é necesario promover mecanismos de “auxilio popular”. Vimos como o cambio climático aumenta a vulnerabilidade dos sectores populares especialmente nos países do Sur. Os terremotos en Haití e en Chile son dous dos casos máis recentes. Fronte a estas ameazas son necesarias redes de solidariedade internacional de movementos sociais de base que permitan unha canalización da axuda inmediata e efectiva ás poboacións locais. A iniciativa non pode quedar en mans dun “humanitarismo” internacional baleiro de contido político.

A loita contra o cambio climático pasa por combater o actual modelo de produción industrial, deslocalizado, "just on estafe", masivo, dependente dos recursos fósiles, etc. As burocracias sindicais fan seguidismo e lexitiman as políticas do "capitalismo verde" coa farsa de que as “tecnoloxías verdes” crean emprego e xeran maior prosperidade. É necesario desmontar este mito. A esquerda sindical debe pór en cuestión o actual modelo de crecemento sen límites, apostando por outro modelo de “desenvolvemento” acorde cos recursos finitos do planeta. As reivindicacións ecoloxistas e contra o cambio climático teñen que ser un eixo central do sindicalismo combativo. Os sindicalistas non poden ver aos ecoloxistas como aos seus inimigos e viceversa. Todas e todos sufrimos as consecuencias do cambio climático e é necesario que actuemos colectivamente.

É falso pensar que podemos combater o cambio climático só a partir do cambio de actitudes individuais, e máis cando a metade da poboación mundial vive no “subconsumo crónico”, e tamén é falso pensar que podemos loitar contra o cambio climático só con respostas tecnolóxicas e científicas. Son necesarios cambios estruturais nos modelos de produción de bens, de enerxía, etc. Nesta dirección, as iniciativas que desde o local expoñen alternativas prácticas ao modelo dominante de consumo, produción, enerxético... teñen un carácter demostrativo e de concienciación que é fundamental apoiar.

Pola súa natureza, falar de como enfrontar o cambio climático implica discutir de estratexia, de auto-organización, de planificación e das tarefas que, aquelas e aqueles que nos consideramos anticapitalistas, temos por diante.